The Persian Gulf region is a strategically important region and it currently suffers from unrest and conflict. Compared to different conflicts around the world, for instance in Spain, Canada, in Africa and elsewhere, the nature of the conflict in this region is greatly different, also historically. Ethnic and ideological conflicts, border clashes, the energy issue – all contribute to making the conflict in the Persian Gulf region distinct from others around the globe.
In addition to the above, the presence of a foreign country in the region can be added to the list, making things more difficult, but also displaying the importance of the region. More than half of the world’s proven reserves of oil and gas are located here …
It is important to supply the West; hence the energy supply has become a strategic area for development.
There are terrorist groups that today have become the most important challenge for the region. Groups such as al-Qaeda, anti-Shia groups in Pakistan, terrorist groups in Iraq and Afghanistan – insecurity has extended to the border areas, it has become the consequence of their actions, also making other countries outside of the conflict area suffer. The war in Syria provided fruitful ground for terrorist groups from different regions to gather and to rebuild themselves. Support from countries such as Saudi Arabia, Qatar, and the USA amongst others, opposing the al-Assad regime forces provided resources beyond imagination for these groups to form. That is the perennial problem of ideological differences between countries such as Saudi Arabia, Qatar, Iran and Syria. The Syrian crisis is an example of failed crisis management and furthermore, the involvement of other countries clearly highlights the divergences in the region and the opportunity for Western countries.
The USA, as always, appear to take advantage of the atmosphere and at the expense of other countries to pursue their goals. The conflicts among countries in the region and the public interest in the overthrow of the al-Assad regime and the uproar at its survival or terrorist groups provided an opportunity to rebuild an effective presence in the region. One of the most important terrorist groups in the region is Daesh, which differs in nature and function from the other groups.
This group can be called a rebel group active in Iraq and Syria, and has its own country – the occupied areas of Iraq and Syria. It established the claim for a new visa and even invited the authorities to identify the territory as autonomous state, under the leadership of Abu Bakr al-Baghdadi.
Back to the borders before World War I – those are the aspirations of the group. Daesh has rejected al-Qaeda itself. The basic question is whether the group is sponsored by a State, and which state is it? What is the ability of this terrorist group? Such questions have preoccupied the minds of researchers. Dr. Farshid Parsley wrote in an article that Daesh is different from other terrorist groups in that it was born from blindness in Iraq and Syria and gaps in the functioning of those two countries allowed it to grow. Apart from the formation and function of the terrorist group and its goals, the response of the different countries is the turning point, the countries of the region, the West and even countries that are far away from the scene of regional conflicts, all oppose to Daesh, although there are nuances.
Daesh criticizes America openly of considering only their own interests. As a main actor in the civil wars in Syria and Iraq stability for economic interests may be at stake and perhaps weigh more than preferred issues such as human rights or the fight against terrorism. Hard power is being used in Syria and in Iraq, sovereignty of countries is not being respected and it appears that human rights and the rule of law have been marginalized. But nonetheless, besides the cruelty, the resistance and the motives for intervention, the issue is a political priority for debate in the region; this situation has been used as an excuse to constitute an international coalition against Daesh, including 40 countries in the fight against Daesh. This terrorist group has indeed caused the formation of a global alliance and provided the opportunity for cooperation: the resolution 2170 of the Security Council, Human Rights Watch reports and the creation of an organization against terrorism in the region. These countries do not (only) pursue their own goals, but at last regional cooperation may be the way to abandon the ideological conflicts of the region, to work on a solution not only to the current issue, but perhaps to stability in the area in general. For instance the role of Iran will change: it must be perceived that a solution without Iran is not possible, Daesh needs to be fought in cooperation with Iran. Hence there is a positive outlook to the future, generally appearing to keep national interests second to regional stability.
The close cooperation brings up discussions about the obstacles in the fight against Daesh, notably the material support for Daesh: Saudi Arabia, Qatar and Turkey seem with increasing certainty to have supported Daesh financially – Saudi Arabia and Qatar, due to ideological struggles with the Islamic Republic of Iran, Turkey rather due to the cheap oil prices Daesh offers them, making Ankara the main buyer of Daesh oil, but nonetheless able to condemn Daesh’s actions. This dual approach is based on the national interests. A shared vision of all partners of the global alliance is not anticipated in the program and may cause it to fail. To destroy Daesh the focus should not only lie on the military aspect, but also on the economic power of the group, their wealth of $ 2 billion and the daily income of $ 3 million, in addition to the spoils of war.
Daesh’s political objectives and goals can be as challenging as their targets in the region weaken and undermine the sovereignty of Iraq and Syria in a long war, as analysed by Yusra al-Jundi, Professor in Egypt. The specific objectives of Daesh (and sponsored by some countries) create many questions in the minds of researchers. The coalition against Daesh on the one hand and on the other support for it? A dual approach towards Daesh?
The answers to questions like these are complex and reveal that the situation is all encompassing; it is a crisis, not only politically, but also with economic implications, with human rights violations and humanitarian consequences, causing long-term damage to countries in the region. It appears that the crisis in Syria and Iraq today is a repetition of recent history – having in mind the multiple and varied reactions from the region and the world, in the tragic experiences of the early 1990s Balkan crisis (crisis Bosnia and Herzegovina), the multiple policies, incoherence in dealings of European countries and uncertainty. In this regard, the policy needs to bemultilateral from Europe, the United Nations, America, Turkey, Iran an the Gulf, against the al-Assad regime and Daesh, helping Syrian refugees and improving the humanitarian issue.
Although specialized in this area, the USA failed to topple President Bashar al-Assad, leaving the Syrian resistance to complete the job and finding itself in a difficult situation: interfering in Iraq’s nascent democracy is somehow seen as impossible, but it is necessary to create a convergence zone to alleviate the crisis in the country. To that end it is necessary though, to consider economic opportunities for collaboration, but Daesh seems to have caused a political space for collaboration in the region and the countries of the region and the Persian Gulf can take advantage of this opportunity to sit down around a table and work towards a solution. The main prerequisite being to change the perspective of collaboration, basing it on mutual respect, with close-up views of the elimination of the central challenges for the benefit of the target country, replacing national interests and producing stable convergence among countries in the region. It is a process of recognizing and understanding all the benefits of stability and disadvantages of instability for the countries within and outside of the region, connected to individual interests and a realistic understanding of what can be achieved by removing the ideological dimension from the issue.
By Hadi Nasiri and Mostafa Nooralisorkhani
به نام خدا
گروه تروریستی داعش فرصتی برای همگرایی منطقه ای
هادی نصیری
مصطفی نور علی سرخنی
منطقه خلیج فارس به عنوان یک منطقه مهم و استراتژیک در حال حاضر بنا به برخی دلایل شاهد ناآرامی است، اختلافات در نقاط مختلف جهان نظیر اسپانیا، کانادا، برخی مناطق آفریقا و مناطق دیگر نیز وجود دارد ولی همواره در طول تاریخ ماهیت درگیری ها در این منطقه تفاوت های زیادی با دیگر مناطق دارد. اختلافات قومیتی و ایدئولوژیکی، درگیری های مرزی، بحث انرژی و اهمیت آن و مسائلی از این قبیل نوع درگیری ها را در منطقه خلیج فارس با دیگر مناطق جهان متمایز ساخته است. علاوه به موارد فوق، حضور کشور های خارج از منطقه را نیز باید اضافه کنیم که به نظر می رسد حضور همین نیروها دلیل بر اهمیت این منطقه برای کشور های دیگر است. وجود مناطق نفت خیز در منطقه و دار بودن بیش از نیمی از ذخایر اثبات شده نفت و گاز جهان در این منطقه برای تامین انرژی غرب حائز اهمیت است، به نوعی تامین انرژی مورد نیاز کشور ها این منطقه را تبدیل به منطقه استراتژیک برای توسعه کرده است.
وجود گروه های تروریستی امروز تبدیل به مهم ترین چالش برای منطقه شده است، وجود گروه هایی مانند القاعده، گروه های ضد شیعی در پاکستان، گروه های تروریستی در عراق و افغانستان همواره ناامنی در منطقه را گسترش داده است و به دلیل استقرار این گروه ها در مناطق مرزی کشور های منطقه، این ناامنی ها حالت فراقلمرویی تبدیل شده به نحوی که تبعات اقدامات آنها،سایر کشورهای خارج از درگیری را نیز وارد معادلات ناخوشایند کرده است. با جنگ سوریه، اعضای گروه های تروریستی که در مناطق مختلف حضور داشتند گرد هم آمدند و با استفاده از فضای به وجود آمده در سوریه توانستند به نوعی خود را بازسازی کنند. حمایت کشور هایی مثل عربستان، قطر، آمریکا و دیگر کشور های مخالف حکومت بشار اسد نیرویی را سازماندهی کرد که قدرتی فراتر از حد تصور را برای این گروه ها به وجود آورد. مشکل همیشگی منطقه یعنی اختلافات ایدئولوژیک کشور هایی مثل عربستان، قطر از یک طرف و ایران و سوریه را در مقابل هم قرار داد که با صرف هزینه های سنگین در جنگ سوریه تلفات انسانی زیادی را شاهد بودیم. اگر بحران سوریه را در قالب بحران ها بخواهیم تقسیم بندی کنیم بحران مدیریتی مناسب ترین قالب برای تحلیل محسوب میشود که سوء مدیریت به علاوه دخالت کشور های مختلف این بحران را تبدیل به بحران بین المللی کرد. واگرایی در جمع کشور های منطقه به وضوح خود را با بحران سوریه نشان داد و این فرصتی را برای کشور های غربی به خصوص آمریکا فراهم کرد که مثل همیشه از این فضای به وجود آمده نهایت استفاده را ببرد و با هزینه دیگر کشور ها اهداف خود را دنبال کند.
همین اختلافات و درگیری ها در منطقه و جنگ علنی میان کشور ها در خصوص سرنگونی و یا بقای حکومت اسد فرصت مناسبی را برای گروه های تروریستی مهیا کرد تا با بازسازی خود بتوانند حضوری موثر در منطقه داشته باشند. یکی از مهم ترین گروه های تروریستی که در منطقه در طول تاریخ آن به وجود آمده داعش یا حکومت شام و عراق است که به نوعی از لحاظ ماهیت و عملکرد تفاوت های عمده ای با گروه های دیگر دارد.
این گروه را می توان گروهی شورشی نامید، گروهی که در عراق و سوریه حضوری فعال دارند و خود را کشوری مستقل می داند و با تصرف قسمت هایی از عراق و سوریه ادعای تاسیس کشوری جدید را دارد حتی صدور روادید و دعوت از مقامات دولت ها برای شناسایی در این راستا انجام شده است، که با رهبری ابوبکر البغدادی از جهاد گرایان سلفی جدا شده از شبکه القاعده روز به روز فعالیت های خود می افزاید. در نقشه ترسیم شده توسط این گروه خراسان بزرگ و شمال آفریقا و اندلس نیز دیده میشود. تخریب مساجد و بناهای مذهبی از جمله کارهایی است که داعش صورت می دهد.
بازگشت به مرز های پیش از جنگ جهانی اول از آرمان های این گروه به شمار می رود،القاعده نسبت داعش به خود را رد کرده است، کشور خاصی نیز حمایت از این گروه تروریستی را تایید نمی کند، سوال اساسی اینجاست که این گروه توسط و تحت حمایت چه کشوری به وجود آمده است؟ توانمندی این گروه تروریستی به چه میزان است؟ مواضع آمریکا و کشور های غربی بر چه اساسی است؟ و سوالاتی از این قبیل که ذهن پژوهشگران را به خود مشغول ساخته است.
دکتر فرشید جعفری از اساتید دانشگاه در مقاله ای عنوان می کند که این گروه ماهیتی متفاوت با گروه های تروریستی دیگر دارد و دقیقا نقاط کور حاکمیت در دو کشور عراق و سوریه را نشانه رفته است. و توانسته از خلاء موجود در این کشور ها نهایت بهره برداری را بکند.
جدای از چگونگی تشکیل این گروه تروریستی و عملکرد و اهداف آن، نوع واکنش به این گروه از سوی کشور های مختلف از نقاط عطف به شمار میرود، کشور های منطقه، غرب و حتی کشور هایی که از صحنه درگیری های منطقه ای به دور هستند در خصوص مخالفت با این گروه به نوعی اتفاق نظر دارند، هر چند در نوع برخورد با آن همچنان اختلافاتی وجود دارد این نکته ای بود که قبل از ورود به بحث اصلی باید به آن اشاره می کردم.
نوع نگاه آمریکا به گروه داعش انتقادات زیادی را متوجه این کشور کرده است، آمریکا در خصوص این گروه تروریستی در وهله اول منافع خود را مد نظر قرار داده است. ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از بازیگران اصلی بحران سوریه و جنگ داخلی عراق برخورد دو گانه ای را با گروه تروریستی داعش در این دو کشور داشته است. استفاده از قدرت سخت در سوریه، بنا به نوع حاکمیت این کشور و وجود حکومتی که در راس آن بشار اسد قرار داد و برخورد در نوع دیگر در عراق، که اگر بخواهیم در قالب تئوری سیستمی این موضوع را تحلیل کنیم، اولویت منافع آمریکا بر سایر موارد ترجیح داده میشود و مسائلی مانند حقوق بشر، تروریسم و حاکمیت دولت ها در حاشیه قرار می گیرند. در خصوص برخورد با این گروه که به صورت بی رحمانه ای نظامیان و غیر نظامیان را در صورت مقاومت به بدترین حالت ممکن قتل عام میکنند صدای واحدی به گوش می رسد و دولت ها مخالفت خود را با آن اعلام میکنند ولی در این موضوع هم بحث منافع برای کشور های منطقه و خارج از آن اولویت دارد، نوع نگاه ایران به داعش با نگاه آمریکایی متفاوت است، و هر دو طرف یکدیگر را متهم میکنند، ایران حمایت اعراب و آمریکا از داعش و دیگر گروه های تروریستی را زیر سوال می برد و گروه مقابل ایران را به دخالت در امور داخلی دیگر کشور های منطقه متهم میکنند و به بهانه حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر علیه ایران خواستار اقدام جامعه جهانی هستند، قرار ندادن نام ایران یا عدم تمایل ایران در همراهی با ائتلاف 40 کشور علیه داعش نمونه ای از این بی اعتمادی هاست.
نکته اینکه در خصوص این گروه تروریستی یک ائتلاف جهانی تشکیل شده است و این یک فرصت خوب برای همکاری است، قطعنامه 2170، گزارش دیده بان حقوق بشر و همانطور که گفته شده ائتلاف کشور ها علیه این گروه، به نوعی می توان گفت فرصتی را برای همکاری علیه تروریسم در منطقه ایجاد کرده است. اگر کشور ها اهداف خود را براساس نه منافع خود بلکه واقعیت های موجود مشخص کنند فرصتی به وجود خواهد آمد که می تواند حداقل یک همکاری منطقه ای را فراهم آورد،به عنوان راهکار برای این موضوع میتوانیم به کنار گذاشتن اختلافات ایدئولوژیک از سوی کشورهای منطقه،قبول نقش ایران و همکاری با این کشور اشاره کنیم،کشورهای دیگر باید نقش منطقه ای ایران را بپذیرند و به این درک برسند که حل مساله داعش بدون حضور ایران امکان پذیر نیست و ایران نیز باید دید مثبت به همکاری در این زمینه نگاه کند و منافع خود را در درجات بعدی قرار دهد.
البته بحث از همکاری نزدیک در خصوص داعش موانع اساسی را نیز در پیش رو دارد، حمایت مادی کشور های عربستان، قطر و ترکیه از این گروه تامل برانگیز است، کمک های مالی عربستان و قطر همانطور که در یادداشت های قبلی به آن اشاره کردم به دلیل رقابت با جمهوري اسلامي ايران است و برای مقابله با اهداف ایران حاضر به پرداخت هر هزینه ای هستند که بیشتر این هزینه ها هم به دلیل مسائل ایدئولوژیک است ولی در خصوص حمایت های ترکیه باید این نکته را یاد آور شویم که کشور ترکیه در خصوص هر موضوعی در منطقه موضعی را اتخاذ می کند که براساس منافع خود باشد و این موضوع در تحولات منطقه همواره وجود داشته است، در خصوص گروه تروریستی داعش هم همین موضوع تکرار شده است بیشتر نفت استخراجی داعش توسط ترکیه خریداری می شود و ترکیه به دلیل قیمت کم خریدار اصلی نفت داعش محسوب میشود.
این نوع برخورد های دوگانه با گروه داعش بر مبنای منافع ملی هر یک از بازیگران منطقه ای و بین المللی، نمی تواند راهکار مناسبی برای مقابله با گروه داعش باشد و تا زمانی که یک دیدگاه مشترک به وجود نیامده است برنامه های پیشبینی شده به موفقیت نخواهد رسید.
در خصوص نابودی داعش هم نکته مهم این است که نباید فقط به بعد نظامی گروه تمرکز کرد زیرا ثروت 2 میلیارد دلاری داعشی قدرت هرگونه مانور را به این گروه میدهد و این نشان از قدرت اقتصادی این گروه دارد و درآمد روزانه 3 میلیون دلاری این گروه علاوه بر کسب غنایم جنگی روز به روز به قدرت اقتصادی این گروه می افزاید.، و این نکته به خوبی مشخص می سازد که علاوه بر بعد نظامی باید منابع مالی این گروه نیز برای تحمیل شکست به آن ها از بین برود.
اهداف مدنظر داعش را می توان اهدافی سیاسی عنوان کرد اهدافی مثل به چالش کشیدن کشور های منطقه، تضعیف حاکمیت در عراق و سوریه و تضعیف ایران در یک جنگ طولانی، این ها اهدافی هستند که توسط یسرا الجندی استاد دانشگاه مصر عنوان شده است. این اهداف مشخص شده توسط داعش و حمایت برخی کشور ها از آن سوالات زیادی را در ذهن پژوهشگران ایجاد می کند. تشکیل ائتلاف علیه داعش از یکسو و حمایت از آن از سوی دیگر؟ برخورد دوگانه با گروه مستقر در عراق و سوریه؟ و سوالاتی از این قبیل که یک پاسخ برای آن می توان عنوان کرد، این نوع موضع گیری ها و برخورد های فقط براساس اهداف مشخص شده و منافع کشور هاست که صورت می گیرد و مردم در مناطق مختلف قربانی اصلی این نوع برخورد هاست. وقتی صحبت از حقوق بشر و بشر دوستانه میشود و کشور ها همواره احترام به حقوق انسانی را لازم می دانند در حالی که در عرصه عمل، همواره کشورها در اندیشه تامین منافع بلند مدت خود میباشند. به عبارت دیگر حوادث منطقه خاورمیانهِ امروز- از قبیل بحران انسانی در سوریه و خطرات داعش برای امنیت منطقه- و عکس العمل های متفاوت و توام با تردیدهای چندگانه از سوی کشورهای منطقه و جهان، در بستر تاریخی ، یادآور تجارب تاریخی تاسف بار حادث شده در بحران بالکان اوایل دهه 1990 (بحران بوسنی و هرزگوین) و سیاستهای چندگانه، غیر منسجم و توام با تردید کشورهایی اروپایی در برخورد با آن می باشد. در این راستا میتوان به سیاستهای چندگانه اروپا، سازمان ملل، آمریکا، ترکیه، ایران در قبال حکومت بشار اسد، اقدامات گروه داعش، مسائل بشردوستانه پناهجویان سوری…..اشاره کرد.
به طور مشخص طرح آمریکا برای منطقه با مشکلاتی مواجه است، سرنگونی بشار اسد با شکست مواجه شده است، و تضعیف مقاومت در سوریه دیگر برنامه آمریکا نیز با مشکل مواجه شده است، و خلل در مردم سالاری نوپای عراق هم به نوعی امری غیر ممکن تلقی میشود، با این فرض ها برای حل بحران منطقه نوعی همگرایی در بین کشور ها امری لازم و ضروری است، در یادداشت های قبلی فرصت های اقتصادی را عاملی برای همکاری عنوان کردم ولی گروه تروریستی داعش به نظر می رسد به نوعی فضای سیاسی را نیز برای همکاری ایجاد کرده است و کشور های منطقه و خارج از منطقه که تاثیر گذار در مسائل منطقه خاورمیانه و به خصوص خلیج فارس هستند می توانند از این فرصت به وجود آمده برای همکاری استفاده کنند، ولی پیش شرط اصلی این همکاری تغییر در نوع نگاه است، احترام متقابل همراه با نزدیک کردن دیدگاه ها و از بین بردن چالش های موجود به خصوص بحث منفعت محوری در اهداف کشور ها می تواند فضایی را به وجود آورد که با ایجاد یک همگرایی در میان کشور ها ثبات در منطقه حاکم شود، کشور ها باید این موضوع را درک کنند که ثبات در منطقه منافع همه آن ها را تامین خواهد کرد و بی ثباتی منافع کشور های خارج از منطقه را و درک صحیح از وقایع می تواند یک واقع بینی را به دور از هر چگونه مسائل ایدئولوژیک به دست آورد.
