How Recep Tayyip Erdoğan radically put an end to the ideological goals of the Republic founded by Mustafa Kemal Atatürk, halting and even reversing this liberation and democratization process…
The most fundamental agenda topic of Turkey during the month of Junewas the presidential election (the first round of which is going to be held on the 10th of August) as it is going to happen in July and August.
The chairman of the Justice and Development Party, which was the first party with a voting rate of 43,39percent in the elections 3 months ago (in 2nd place the Republican People’s Party had barely taken 25,61 percent of votes), is Recep Tayyip Erdoğan. Sitting on the chair of prime ministry since 11 years he isnaturally being seen as the most favored candidate for presidential elections.
As a result of the election or (in a condition of the second round), for the first time in the history of Republic of Turkey a president would havedirectly been elected by the public.
The second and the third biggest parties of the country (which had 43.23 in total percentage of votes) decided to confront Erdoğan with a common candidate.This common candidate who is a surprising name almost for everybody is Ekmeleddin İhsanoğlu who is born in Cairo and held the office of Secretary-General of the Organization of Islamic Cooperation (OIC) from 2004 to 2014.
This name, which has been met with a negative reaction by the “Ulusalcı”(secular-nationalists) group of the main opposition party, seemed to be put forward as if aiming to take the votes of religious groups who are not so sure whether to support Erdoğan or not.
The presidential election process will be the main topic in the next months. But there is a truth which is already obvious that the first elected president of Turkeywill come in to prominence with his Islamic identity and highly advanced relations with the Arabic world (especially in comparison with the West). This is bringing up the discourse of “turning the face (future goals and expectations) of Turkey from the West to the East”.
According to many Turkish citizens, Turkey has turned in to a Middle eastern country far from Europe as it had never been before during the history of the Republic and the main reasonsfor that are the domestic and foreign policy choices of the government ruling for 12 years.
Looking at the time period from the 1920’s to the beginning of the 2000s, it wouldn’t be wrong to say that there were some basic principles of Turkey’s foreign policy. One of the fundamental ideological goals of the Republic founded by Mustafa Kemal Atatürk, Westernization had demonstrated itself in Turkey’s foreign policy in the meantime.
With the developments happening in the last decade (economical strengthening of Turkey and decline of European Union’s economical charm), the goal of integration into Europe, which is symbolized by joining the EU seems to lose its importance for Turkey.
For the people of Turkey (maybe not for all of them), the European Union was representing democratic progress and freedoms as well as (maybe even more than that) economic development. Trying to integrate into Europe, Turkey had to compulsorily give more freedoms and democratic rights to its citizens.
Especially according to opposition groups, a focus shift of Turkey’s Foreign Policy from West to East is bringing the risk of slowing, stopping and even decline of this liberation and democratization process with it.
Foreign policy as a tool of domestic policy
Apart from bringing the goal of westernization to the forefront, one of the unchanged characteristics of Turkey’s Foreign Policy for years was being far from sentimentality, dependent on economic interests and established on realistic foundations.
So, a certain bureaucratic organization was following a standard policy free from public opinion for years. Despite the majority of the public (even if we say “all of them”, we wouldn’t exaggerate) dislike Israel, being able to cooperate with it for Turkey in foreign affairs, particularly in military issues has based on this structure. Decisions made about Turkish foreign policy were almost free ofdomestic political issues until the 2000’s. Even if the opposition was criticizing the foreign policy decisions of the government, when it came to power, it wasn’t following, couldn’t follow a different policy at all.
During the turn of the current government, steps taken about foreign policy seem directly related with domestic policy even intended to take the support of voters (even though some say that there are nearly no changes in reality and it’s all just in sight). A strongly deteriorating relationship with Israel can be considered in this frame as a move of domestic policy.
For the Turkish foreign policy prior to the 2000’s, it can be said that it wasn’t affected so much by the personal views and beliefs of people who were in power. Before the 2000’s, most obviously in the 1970’s, the government’s foreign policy and criticism of it were clearly answered by Turkey being “ a NATO country and Turkey moving in the direction of the USA, not in contradiction with its own interests”.
During the Cold War period, it can be said that the only political move to protect the interests of Turkey against US requests was the Cyprus Operation in 1974.
Thus thanks to this move the Republican People’s Party,in power in that period, succeeded to gain the highest public support of its history. But, before the 2000’s, one of the reasons why the public opinionwas not so influential in foreign policy of the country was, that “winning an election was not the sole criteria for taking and keeping government”.
Adhering to policies, which wouldn’t disturb people who were in the position to take power with a coup was much more important than following such policies, which would please the public. Interestingly, the policies, which would disturb people capable of a military coup were similar to those, which would disturb the USA. It can be said that the only exception of this was the Cyprus issue.
Saying that the foreign policy followed by the current government is free of the US would not be quite right. It must be an interesting coincidence that the worst breakdown period of the Turkish-Israeli relations comes simultaneously as the breakdown period of the US-Israel Relations as well!
But the story, which represented by government and pre-governmental media to voters is “Turkey is following a foreign policy in contrast to the USA and the USA’s involuntarily submission before this powerful Turkish government”.
Before the 2000’s, foreign events no matter how much discussed in politic environments and media, when determining the state foreign policy had little if any effect. How democratic is a ruler of a country and his way to come to power, what is his religious belief and his sect were not things taken into consideration when determining the foreign policy towards that country? Just like all other countries, Turkey’s economic interest in the relations with that country used to be the basic factor that specifies the foreign policy of Turkey. The situation was just like that in the first years of Tayyip Erdoğan’s rule.
Before the Arab Spring, it made very sincere relationships with the leaders of Libya and Syria, Muammar Gaddafi and Bashar al-Assad, and even according to what Erdoğan says, Erdoğan and Assad had improved sincerity to family meetings. Back then, having not been democratically elected wasn’t seen as a big problem at all by the government.
Events happened in Arabic geography were coinciding with the “democratization” process in Turkey which would conclude with abolishing the army’s power of intervention in politics and gathering all power at the hand of Erdoğan.
These events were used by the government and its supporters for domestic politicsso often, that it became impossible to determine Turkey’s foreign policy free from these domestic issues. For example the military coup against the Islamic government, which came to power with elections in Egypt was tried to be shown as a similar thing that wanted to be done to themselves during Gezi Park protests by government and its supporters. But everybody knew there wasn’t any power that could remove Erdoğan from power with an undemocratic way just like now. But the strategy followed by the government was to give the impression (especially to its sympathizers) that these protestors were groups that tried to overthrow the elected government with a coup so actually not rise against the government but against the will of the public.
Because of that it tried to liken the situation to what happened in Egypt and had an attitude against the military coup in Egypt as if it was made to its own government. Instead, the government of Turkey failed to anticipate a counter-coup and maybe estimating when Abdel Fattah el-Sisi, who made the military coupbecame the president of Egypt and hence reached a dead-end on how to follow a foreign policy about Egypt.
Unless the government takes risk of contradict with its earlier acts and face with severe critics of opponents and of course as long as el-Sisi is in rule, it doesn’t seem so easy to reestablish normal diplomatic relations with Egypt for Turkey.
According to Erdoğan’s opponents, one of the most important changes happened in Turkey’s foreign policy in the turn of current government is the change of diplomatic attitude against addressing persons according to their religious belief and sect.
In one of his speeches in 2009, Tayyip Erdoğan used to say “a Muslim doesn’t carry out genocide” for the president of Sudan Omar al-Bashir who’s being accused of carrying out genocide It was an unrelated interesting coincidence that al-Bashir is a Sunni!
In the Syrian civil war, the government of Turkey blames Bashar al-Assad for everything and assumed an obvious and active attitude in support of the opponents. It was also an unrelated coincidence that Assad is an Alawite and the supported opponents are Sunni!
The Turkish government has objected since the very beginning the military coup against Mohamed Morsi who came to power with a democratic election in Egypt. Here the reason why Erdoğan is supporting Morsi was to come to power with democratic ways just like him. It was just coincidence that he was a Sunni.
Last month the “terrorized organization” called “Islamic State of Iraq and al-Sham” (ISIS – once again changed its name, this time as “Islamic State”) started a great armed attack against democratically elected Iraqi government with the discourse of defending the rights of Sunnis and fighting with Shiites. In Turkey, while Erdoğan and prominent names of his government avoid using negative statements about ISIS (one of its reason must also be the fact that there are nearly hundred Turkish citizens as hostages in the hand of ISIS), they commented for democratically elected prime minister of Iraq, Nouri al-Maliki that he was spoiled by the West and by acting clumsily caused this revolt. This time, it was a coincidence again that Maliki was not a Sunni but Shiite.
His opponents are explaining the situation of Erdoğan and his government by two different ways. According to a first opinion, having had a Sunni Islamic education since their childhood, while making decisions of foreign policy, Erdoğan and his team are approaching positively against the Sunni one and negatively against the Shiite one without making any plans about the countries’ interests. According to other opinion, Erdoğan and his team are not making it unconsciously but in the direction of a certain plan. But this plan is so far from realism and it’s just composed of a dream: recreating the Ottoman Empire in a different way, playing for the leadership of the world of the Sunni Islam.
But, according to opponents again, the first act of ISIS, when it captured Mosul, was to take down the Turkish consulate, lower the Turkish flag and take nearly hundred Turkish citizens as hostages!
Showing that Erdoğan still must work for a very long time on being the leader of Sunni Muslims…
Gerçekçilikten Sünniciliğe Türk Dış Politikası
Haziran ayı boyunca Türkiye’nin en temel gündem konusu, Temmuz’da ve Ağustos’ta da olacağı gibi (ilk turu 10 Ağustos’ta gerçekleşecek olan) Cumhurbaşkanlığı seçimleriydi. 3 ay önceki seçimlerden yüzde 43,39 oy oranıyla 1’inci olarak çıkan Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (2’nci konumdaki Cumhuriyet Halk Partisi ancak yüzde 25,61 oy alabilmişti) genel başkanı ve 11 yıldır başbakanlık koltuğundaki Recep Tayyip Erdoğan, doğal olarak Cumhurbaşkanlığı seçiminin en büyük favorisi olarak görülüyor. Ağustos’taki seçim ya da (ikinci tura kalması halinde) seçimler sonucunda, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez Cumhurbaşkanı, doğrudan halk tarafından seçilmiş olacak. Ülkenin en büyük ikinci ve üçüncü partisi (Mart’taki seçimde oy oranları toplamı yüzde 43.23’tü), Erdoğan’ın karşısına ortak bir adayla çıkmaya karar verdiler. Neredeyse herkes için sürpriz bir isim olan bu ortak aday, Kahire doğumlu, 2004-2014 arası İslam İşbirliği Teşkilatı’nın genel sekreterliği görevinde bulunan Ekmeleddinİhsanoğlu oldu. Ana muhalefet partisi içerisindeki ulusalcı (laik milliyetçi) grup tarafından tepkiyle karşılanan bu isim, ülke içerisindeki Tayyip Erdoğan’ı destekleme konusunda çok da emin olmayan dindar grupların da oyunu almak amaçlanarak ortaya atılmış gibi duruyordu. Türkiye’deki Cumhurbaşkanlığı seçim süreci önümüzdeki ayların makale konusu olacak. Ancak şimdiden belli olan bir gerçek var ki, Türkiye’nin ilk seçilmiş Cumhurbaşkanı, her durumda İslami kimliği ön planda ve Arap Dünyası’yla olan ilişkileri (özellikle Batı’ya kıyasla) çok daha ileri düzeyde olan birisi olacak. Bu da son 10 yıldır dile getirilen Türkiye’nin yüzünü (gelecek hedeflerinin ve beklentilerinin) Batı’dan Doğu’ya dönmesi söylemini tekrar gündeme taşıyor. Birçok Türkiye vatandaşına göre Türkiye, Cumhuriyet tarihi boyunca hiç olamadığı kadar Avrupa’dan uzak bir Ortadoğu ülkesi haline gelmiş durumda ve bunun temel nedeni de 12 yıldır iktidarda olan yönetimin iç ve dış politika tercihleri.
1920’li yıllardan 2000’lerin başına kadar geçen süreçte, Türkiye dış politikasının değişmeyen bazı temel ilkeleri olduğunu söylemek yanlış olmaz. Mustafa Kemal Atatürk’ün kurucusu olduğu cumhuriyetin temel ideolojik hedeflerinden biri olan Batılılaşma, bu süre zarfında Türkiye’nin dış politikasında da kendini göstermiştir. Son 10 yıl içerisinde yaşanan gelişmelerle (Türkiye’nin ekonomik olarak güçlenmesi ve Avrupa Birliği’nin ekonomik açıdan cazibesini kaybetmesiyle) Türkiye için, Avrupa Birliği’ne girmekle simgeleşmiş olan, Avrupa’ya entegre olma hedefi de eski önemini kaybetmiş görünüyor (bunda Türk hükümeti kadar Avrupa Birliği’nin politikalarının da etkili olduğu yadsınamaz bir gerçek). Avrupa Birliği, (tamamı olmasa da) Türkiye halkı açısından ekonomik kalkınma kadar (hatta belki ondan da fazla) demokratik ilerleme ve özgürlükleri temsil ediyordu. Avrupa’ya entegre olmaya çalışan bir Türkiye, mecburen vatandaşlarına daha fazla özgürlükler ve demokratik haklar vermek zorunda kalıyordu. Özellikle muhalif kesimlere göre, Türkiye’nin dış politika odağının Batı’dan Doğu’ya kayması, Türkiye’nin bu özgürleşme ve demokratikleşme sürecinin yavaşlaması, durması ve hatta gerilemesi riskini beraberinde getiriyor.
Bir iç politika aracı olarak dış politika
Batılılaşma hedefini ön plana almış olması dışında, Türkiye dış politikasının yıllardan beri değişmeyen bir diğer özelliği de, duygusallıktan uzak, ekonomik çıkarlara bağlı, gerçekçi temeller üzerine kurulu olmasıydı. Bu yüzden de, belli bir bürokrasi örgütü; halkın düşüncesinden tamamen bağımsız olarak, kalıp bir politikayı yıllardan beri takip ediyorlardı. Halkın büyük bir çoğunluğunun (hatta tamamının desek abartmış olmayız) İsrail’e antipatiyle bakmasına rağmen, Türkiye’nin dış politikada özellikle askeri konularda İsrail’le işbirliği yapabiliyor olması bu yapıya dayanıyordu. Türk dış politikasında alınan kararlar, 2000’li yıllara kadar iç siyasi gelişmelerden neredeyse bağımsızdı. Muhalefette olan iktidarda olanın dış politika kararlarını eleştirse de, kendi iktidara geldiğinde çok da farklı bir politika izlemiyor, izleyemiyordu.
Şimdiki iktidar döneminde ise dış politikayla ilgili atılan adımlar, birebir iç politikayla bağlantılı, hatta seçmen desteğini almaya yönelik görünüyor. İsrail’le olan ilişkilerin (özünde neredeyse hiçbir değişiklik olmayıp, tamamen görünürde olduğunu söyleyenler olsa da) büyük oranda bozulmuş olması, bir iç politika hamlesi olarak bu çerçevede değerlendirilebilir.
2000’li yıllar öncesindeki Türk dış politikası için, iktidarda olan kişilerin kişisel görüş ve inançlarından çok fazla etkilenmediği de söylenebilir. 2000’li yıllardan önce, çok belirgin olarak da 1970’li yıllarda hükümetlerin dış ilişkilerde uyguladığı politikaların temel meselesi ve muhalefettekilerin bu politikalara getirdiği eleştirilerin başlıca konusu, “bir NATO ülkesi olan Türkiye’nin kendi çıkarlarıyla çelişen durumlarda dahi ABD güdümünde hareket edip etmediği tartışması” olmuştur. Soğuk savaş dönemi boyunca ABD’nin isteklerine karşı çıkarak, Türkiye’nin çıkarlarını korumaya yönelik tek politika hamlesinin 1974’teki Kıbrıs Harekatı olduğu söylenebilir. Nitekim bu hamlesi sayesinde o dönem iktidarda olan Cumhuriyet Halk Partisi, tarihinin en yüksek halk desteğini elde etmeyi başarmıştı. Ancak 2000’li yıllardan öce halkın isteklerinin ülkenin dış politikasında çok da fazla etkili olmamasının bir nedeni de, iktidarı elde etmek ve tutmak için tek kriterin seçim kazanmak olmamasıydı. Darbeyle ülke yönetimini ele geçirebilecek konumdakileri rahatsız etmeyecek politikalar izlemek, halkı memnun edecek politikalar izlemekten (iktidarı sürdürmek açısından bakılacak olursa) çok daha önemliydi. İlginç bir şekilde, darbe yapabilecek konumda olanları rahatsız edecek politikalar, ABD’yi rahatsız edebilecek olanlarla paralellik gösteriyordu! Bunun da tek istisnasının Kıbrıs meselesi olduğu söylenebilir.
Şimdiki iktidarın izlediği dış politikanın da, ABD’den bağımsız olduğunu söylemek pek de doğru olmayacaktır. Türkiye’nin İsrail’le ilişkilerinin en ileri seviyede bozulduğu dönemin ABD’nin İsrail’le olan ilişkilerinin bozulduğu döneme denk gelmesi de ilginç bir tesadüf olsa gerek! Ancak hükümetin ve hükümet yanlısı medyanın seçmene yansıttığı hikaye, Türkiye’nin ABD’ye rağmen bir dış politika izlediği ve ABD’nin de istemese de bu güçlü Türk hükümetine boyun eğerek buna razı olduğu yönünde.
2000’li yıllardan önce ülke dışında yaşananlar, siyasi çevrelerde ve medyada ne kadar tartışılsa tartışılsın, devletin o konudaki dış politikası belirlenirken iç politikadaki tartışmaların etkisi yok denecek kadar az olurdu. Bir ülkenin yöneticisinin ne kadar demokratik yollarla geldiği, dini inancının ve mezhebinin ne olduğu, o ülkeye yönelik dış politika belirlenirken dikkate alınan şeyler değildi. Aynı tüm diğer ülkeler gibi Türkiye’nin o ülkeyle ilişkilerindeki ekonomik çıkarları, Türkiye’nin o ülkeye yönelik dış politikasını belirleyen temel faktör olurdu. Tayyip Erdoğan iktidarının ilk yıllarında da durum aslında böyleydi. Arap Baharından önce, Libya ve Suriye liderleri Muammer Kaddafi ve Beşar Esad’la çok samimi ilişkiler kurulmuş ve hatta Erdoğan’ın söylediğine göre, Erdoğan ve Esad, ailece görüşecek kadar samimiyetlerini ilerletmişlerdi. O zamanlar Kaddafi ya da Esad’ın demokratik yollarla seçilmiyor olması, hükümet tarafından hiç de büyük bir problem olarak görülmüyordu. Arap coğrafyasında yaşanan olaylar, Türkiye’de askerin siyasete müdahale edebilme gücünün ortadan kalkmasıyla ve Erdoğan’ın tüm gücü elinde toplamasıyla sonuçlanacak olan “demokratikleşme” sürecine denk geliyordu. Bu dönemde Arap coğrafyasında yaşanan gelişmeler, hükümet ve destekçileri tarafından iç siyasete yönelik olarak o kadar çok kullanıldı ki; Türkiye’nin dış politikasını bu iç sorunlardan bağımsız olarak belirlemek imkansız hale geldi. Örneğin Mısır’da seçimle iktidara gelen İslamcı yönetime karşı yapılan askeri darbe, hükümet ve yandaşları tarafından Gezi Parkı protestoları sürecinde kendilerine yapılmak istenen şeyin bir benzeri olarak gösterilmeye çalışıldı. Oysa herkes biliyordu ki, o zamanda şimdi olduğu gibi, Erdoğan’ı demokratik olmayan bir yolla iktidardan uzaklaştırabilecek herhangi bir güç (artık) yoktu. Ancak hükümetin izlediği strateji, özellikle de kendi sempatizanlarına, bu protestocuların seçimle gelen iktidarı darbeyle devirmeye çalışan dolayısıyla aslında iktidara değil, halkın iradesine karşı ayaklanan gruplar olduğu izlenimini vermekti. Bunun içinde durumu Mısır’da yaşananlara benzetmeye çalıştı ve Mısır’daki askeri darbeye karşı sanki kendi hükümetine yapılmış gibi bir tavır aldı. Türkiye hükümetinin umduğu ve belki de tahmin ettiği gibi tekrar bir karşı darbe gerçekleşmeyip de, askeri darbeyi yapan Abdülfettahel Sisi, Mısır devlet başkanı haline gelince; Mısır’la ilgili nasıl bir dış politika izleneceği iyice çıkmaza girmiş oldu. Hükümet, önceki eylemleriyle çelişmeyi ve muhaliflerinin sert eleştirilerine göğüs germeyi göze almadığı ve tabii Sisi yönetimde olduğu sürece, Türkiye’yle Mısır’ın tekrar normal diplomatik ilişkiler kurabilmesi pek kolay görünmüyor.
Erdoğan’ın muhaliflerine göre, şimdiki iktidar döneminde Türkiye dış politikasında yaşanan bir diğer önemli değişim de Türkiye’nin muhatabı olan kişinin, dini inancı ve mezhebine göre ona karşı takınılan diplomatik tavrın değişmesi. Tayyip Erdoğan, soykırım yapmakla suçlanan Sudan Devlet Başkanı Ömer El Beşir için 2009’ daki bir konuşmasında “bir Müslüman soykırım yapmaz” demişti. El Beşir’in Sünni Müslüman olması, konuyla ilgisi olmayan ilginç bir tesadüftü! Suriye’deki iç savaşta Türkiye hükümeti, her şeyin suçlusu olarak Beşar Esad’ı gösterdi ve muhaliflerden yana açık ve aktif bir tavır takındı. Esad’ın Alevi, desteklenen muhaliflerinse Sünni olması, yine konuyla alakası olmayan bir tesadüften ibaretti! Türkiye hükümeti, Mısır’da demokratik bir seçimle iktidara gelen Muhammed Mursi’ye karşı yapılan askeri darbeye en başından beri karşı çıktı. Burada Erdoğan’ın Mursi’yi destekliyor olmasının sebebi, onun aynı kendisi gibi demokratik yollarla iktidara gelmiş olmasıydı. Sünni olması ise, sadece bir tesadüftü! Geçtiğimiz ay, “Irak ve Şam İslam Devleti” adlı terörist örgüt, Sünnilerin haklarını korumak ve Şiilerle savaşmak söylemleriyle, demokratik seçimlerle işbaşına gelen Irak yönetimine karşı büyük bir silahlı saldırı başlattı. Türkiye’de Erdoğan ve hükümetinin önde gelen isimleri, IŞİD’le ilgili olumsuz ifadeler kullanmaktan kaçınırken (bunda IŞİD’in elinde 100’e yakın Türk vatandaşının rehin bulunmasının da payı olsa gerek); demokratik yollarla iktidara gelen Irak Başbakanı Nuri El Maliki için Batı tarafından şımartıldığı ve beceriksizce davranarak bu isyana neden olduğu yorumlarında bulundular. Bu kez Maliki’nin Sünni değil de Şii olması yine tamamen bir tesadüftü!
Muhalifleri, Erdoğan ve hükümetinin bu durumunu 2 farklı şekilde açıklıyorlar. Bir görüşe göre, çocukluğundan beri Sünni-İslami bir eğitim almış olan Erdoğan ve ekibi, dış politika kararlarını verirken ülke çıkarlarıyla ilgili hiçbir hesap yapmaksızın, tamamen dini inançları doğrultusunda Sünni olana pozitif, Sünni olmayana negatif yaklaşıyorlar. Diğer görüşe göre ise Erdoğan ve ekibi bu işi bilinçsizce değil, belli bir plan doğrultusunda yapıyor; ancak bu plan gerçekçilikten çok uzak, bir hayalden ibaret: Osmanlı İmparatorluğu’nu farklı bir şekilde olsa da yeniden canlandırarak Sünni-İslam aleminin liderliğine oynamak. Ancak yine muhaliflere göre, Türkiye hükümetinin büyük oranda desteklediği IŞİD’in Musul’u ele geçirdiğinde yaptığı ilk işin, “Türk konsolosluğunun ele geçirilmesi, konsolosluktaki Türk bayrağının indirilmesi, 100’e yakın Türkiye vatandaşının rehin alınması olması”, Erdoğan’ın Sünni Müslümanların lideri olma konusunda daha çok uzun süre çalışması gerektiğini gösteriyor.
