How will the regional relations be after the nuclear deal between Iran and the West? Is the Western approach to curb Iran over? Or has the cause or the causes of this type of approach been on both sides? Which party is in favor of this agreement? And more importantly, will the agreement be stable? These are the questions that researchers in the field of international relations in recent months think about.
Historically it began with the approval and signing of the Atomic Energy Organization of Iran and the construction of Bushehr nuclear power plant in 1957, then in 1967 Iran became a member of the International Atomic Energy Agency, joining the nuclear non-Proliferation Treaty (NPT) passed by Parliament two years later. With the advent of the Islamic Revolution of Iran in 1979 the approach has changed.
The Islamic Revolution and the new regime continued the nuclear program but added problems, for example by cutting off the nuclear cooperation and by cancellingthe contract with the French and the Germans. The Iranian authorities were forced to shift the nuclear energy debate due to new military confrontation with the West. Now there is the opportunity to engage in other cases. Preventing the acquisition of nuclear technology by the Islamic State was a fundamental principle of the new government from the very beginning – the tendency to work with Russia seems to be the only way to achieve this goal. The Russians always understand the situation in Iran since the revolution – keeping in mind the interests of its material contracts signed with the country.
On the 9th of February 2003 came perhaps the most important news of the revolution in the nuclear field, by Mohammad Khatami, to produce nuclear fuel for nuclear power plants, made by Iranian experts. Ahmadinejad announced in April 2006 that Iran had successfully enriched its Uranium to 3.5%. In February 2012 was announced that the Tehran 5 MW research reactor was enriching it up to 20%. With the release of this news, and according to historical experience after the revolution, Iranian opposition and international organizations, especially the UN Security Council as a security institution took on another rhetoric.
Western political pressures in several resolutions of the UN Security Council against Iran passed into a row with countries such as Afghanistan, Iran, Iraq and Libya – under Article 7 of the sanctions that the Iranian economy and the market for it had a huge impact, Ahmadinejad’s government with its own idealism often spoke of ineffective sanctions, but the reality was different. The UN, with the end of Ahmadinejad’s government, felt the need for a new approach – Hassan Rohani as the candidate chose slogans welcoming the Iranian people and he has a good understanding of what the economic conditions both in political and other spheres were like. It shaped his approach and he has a new look after a period of isolation, returning with confidence.
Ahmadinejad’s government and his approach based on the values of the revolution, although in the last period it can be said that national interests dominated the approach. The competition in the region was the most profitable business with his kind of approach – perhaps if a Saudi diplomat asked whether Iran was willing to return Ahmadinejad to power, he would probably receive a positive answer.
With this short introduction, we enter the nuclear deal, and drive the analysis by stating Farshid Jafari who said that the sovereignty vacuum caused unrest in the Middle Eastern region. This may change with the agreement. There are many problematic issues: ideological conflicts in the region, a good governance vacuum, political conflicts, border issues, the unrest caused by the presence of separatist groups, the problems in Yemen, Bahrain and the Islamic unrest in this sensitive region and the Middle East, especially in the Gulf… Iran has a special position in the region. The agreement between Iran and the West bring Iran out of the political isolation of the past few years and will undoubtedly complicate the equation. Iran has a relatively democratic structure, and together with Saudi Arabia, Iran’s approach could contribute to a balance of power in the region – benefitting also Iran.
The movement towards engagement and diplomacy has succeeded, to some extent it is a slogan of moderation and engagement, and so far it has been able to achieve much success. Iran’s diplomacy could in the first place sort out the perennial political isolation of the country. To the extent that Stephen Walt found, the policy of containment of Iran by America has been abandoned and this marks the biggest diplomatic achievement of the 21st century.
But how has the United States of America’s approach changed toward Iran?
In response to the question it could simply be said that the USA switch to this kind of approach, as a requirement of regional policy. But the answer is to change the regional approach and interaction with the international system from the side of Iran. The Persian country proved that its diplomacy is both regional and global and able to influence policies. It was successful in defending the highest national interests, in particular Iran’s nuclear program and the spiritual state diplomacy seems to be set to a solid future as a successful model for similar cases. However, the management of the Iranian diplomacy against the West, especially the USA have focused on the ability of the leader of the revolution. The project is led by the authority and necessarily relies on support from the governmental negotiating team.
On the stability of the accord with current trends, there is a feeling that the way towards long-term cooperation for both sides requires investors and economic activity in Iran. This would demonstrate the commitment to the implementation of the agreement. It would also contribute to mutual understanding, and to both sides engaging with each other, and benefiting from that cooperation.
However, after years of discussion, the two sides have reached a mutual understanding. One of the most difficult issues have been the position of Iran in the region, especially with regard to Saudi Arabia and Israel. Diplomats of both countries opposed any kind of relationship between the West and Iran, and it is contrary to their own national interest.
Of course, solving the problems of Iran and the West will overshadow much of the region, and many theorists believe it, but cooperation between the two sides after the show of a different approach to solving the nuclear issue, as well as the economic and political discourse emerging in relations between the two sides, is a sign of a bright future. That it does not align with the policies of the two countries, is yet another problem – although finding common ground in relations between Iran and Saudi Arabia could have a significant positive impact for both. Especially the country’s authorities must accept the fact that a proper understanding of the situation is a far-reaching issue, at least in the short term.
Saudi Arabia in particular by introducing Iran as a threat to the interests of the Arabic countries could have its own regional policy. But with the after effects of the agreement, this regional policy will become very different. There is a positive view to a future, with improved economic and political relations. But it should be noted that the relations between Iran and the USA is more complicated than it appears, more complex than solving the nuclear issue – also because of a negative mentality towards each other and deep structural differences between the two sides need to be addressed even more. The agreement does not solve the problem of Iran and the USA.
Countries also need to accept the consequences of the nuclear deal – installing Iran as a regional power, with a new strategy that will follow. The balance of power will be differentand the new requirements need to be understood, something that will not be easy, especially for Saudi Arabia, if they wish to continue contributing effectively to regional security. If their security interests in the region meet the interests of both parties the last thing that Saudi Arabia must accept, is the fact that Iran is establishing regional relations and can no longer be simply disqualified as a threat to the entire region.
به نام خدا
مناسبات منطقه ای پس از توافق هسته ای
مناسبات منطقه ای پس از توافق هسته ای ایران و غرب به چه صورت خواهد بود؟ آیا رویکرد مهار ایران توسط غرب به پایان خود رسیده است؟ یا اینکه چه عامل یا عواملی باعث این نوع رویکرد در دو طرف شده است؟ این که این توافق به نفع کدام طرف است؟ و مهم تر این که آیا این توافق پایدار خواهد بود؟ اینها سوالاتی هستند که در چند ماه اخیر ذهن پژوهشگران عرصۀ روابط بین الملل؛ نظریه پردازان و حتی اقتصاددانان را به خود مشغول ساخته است. قبل از پاسخگویی به سوالات فوق باید پیشینه ای از برنامه انرژی هسته ای در ایران را بیان کنم، بحث انرژی هسته ای و حتی تاسیس اولین نیروگاه های هسته ای به قبل از انقلاب اسلامی ایران به سال 1979 بر می گردد، برنامۀ هسته ای ایران در سال 1329 اغاز و در سال 1353 با تأئید سازمان انرژی اتمی ایران و امضای قرارداد و ساخت نیروگاه اتمی بوشهر شکل جدی به خود گرفت، ایران در سال 1957 به عضویت آژانس انرژی اتمی درآمده و در سال 1967 پیمان عدم تکثیر صلاح های هسته ای (NPT) را امضا و در مجلس (2 سال بعد) به تصویب رساند. با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 اما رویکردها نسبت به ایران تغییر کرد.
با وقوع انقلاب اسلامی و جایگزینی رژیم جدید این برنامه با مشکلاتی مواجه شد، با قطع همکاری های هسته ای و لغو قراردادها توسط فرانسه و سپس آلمان ها دولتمردان ایران مجبور به تغییر رویکرد در بحث انرژی هسته ای شدند که این ناشی از تقابل نظام جدید با غرب بود، تقابلی که در جهات دیگر نیز قابل بررسی است اما بحث حاضر مجال پرداختن به سایر موارد را نمیدهد، دستیابی به فناوری هسته ای از همان ابتدای تشکیل حکومت اسلامی یک اصل اساسی برای حکومت جدید به حساب می آمد که در این راستا گرایش به همکاری با روسیه به نظر تنها راه رسیدن این هدف بود که از این طریق روسی ها همواره با درک شرایط ایران پس از انقلاب قراردادهایی را با ایران در راستای منافع مادی خود به امضا رساندند و به عنوان اهرم فشار بارها از این موقعیت حاصل از شرایط جدید استفاده کردند، روند هسته ای ایران با وجود مخالفت های خارجی و حتی در برخی موارد داخلی (به دلیل هزینه به بودن آن) طی شد و در 20 بهمن 1381 (9 فوریه سال 2003) شاید مهم ترین خبر پس از انقلاب در زمینۀ هسته ای توسط سیدمحمد خاتمی مبنی بر تهیۀ سوخت هسته ای توسط متخصصین ایرانی برای نیروگاه های هسته ای داده شد، پس از آن در آوریل 2006 احمدی نژاد خبر غنی سازی 5/3 درصد را داد و در سال 2012 (15 فوریه) خبر غنی سازی 20 درصدی و بارگذاری آن در راکتور تحقیقاتی 5 مگاواتی تهران داده شد، با انتشار این اخبار و با توجه به تجربۀ تاریخی بعد از انقلاب تقابل ایران و نهادهای بین المللی به خصوص شورای امنیت به عنوان نهاد امنیتی سازمان ملل متحد شکل دیگری به خود گرفت، غرب با فشارهای سیاسی چندین قطعنامه را در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران به تصویب رساند و به نوعی ایران هم ردیف با کشورهایی مثل افغانستان، عراق و لیبی ذیل بند 7 منشور ملل متحد قرار گرفت، تحریم هایی که برای اقتصاد ایران و بازار آن تبعات سنگینی را بر جای گذاشت، دولت احمدی نژاد با آرمان گرایی خاص خود بارها صحبت از بی تاثیر بودن این تحریم ها کرد ولی واقعیت طور دیگری بود، با پایان دورۀ دولت احمدی نژاد نیاز به یک رویکرد جدید احساسی می شد، حسن روحانی به عنوان نامزد انتخابات شعارهایی را انتخاب کرد که با استقبال مردم ایران و سیاستمداران مواجه بود به نوعی درک درست وی از شرایط ایران چه به لحاظ اقتصادی چه به لحاظ سیاسی و سایر حوزه ها رویکرد وی را شکل داد و توانست با یک نگاه جدید پس از یک دورۀ انزوا اعتماد مردم را جلب کند.
دولت احمدی نژاد و رویکرد وی هر چند که بر پایۀ ارزش های انقلاب استوار بود در زمان حاضر می توان این گونه اظهار داشت که منافع ملی را که تحت الشعاع خود قرارداده بود و به نوعی رقبای ایران در منطقه بیشترین سود را با این نوع رویکرد کسب می کردند و شاید از یک دیپلمات عربستانی پرسیده شود که آیا حاضر به بازگشت احمدی نژاد به رأس قدرت ایران است جواب مثبت را از وی دریافت کنیم.
با این مقدمۀ کوتاه وارد فضای توافق هسته ای می شویم، و درا ین راستا تحلیل خود را با این بیان فرشید جعفری آغاز می کنم که خلاء حاکمیت در خاورمیانه باعث ناآرامی های منطقه شده است که شاید با این توافق مناسبات منطقه دچار دگرگونی های وسیع شود وقتی بحث از دگرگونی های بزرگ می شود شاید صحبت من اغراق آمیز به نظر برسد ولی به طور مشخص توافق ایران و غرب این موضوع را به همراه خود خواهد داشت، وجود تعارضات ایدئولوژیک در منطقه، خلاء حاکمیت مطلوب، تعارضات سیاسی، مسائل مرزی، وجود ناآرامی های ناشی از حضور گروه های جدایی طلب، و مهم تر از هم مسائل یمن، بحرین و داعش در این منطقه حساسی و نا آرام منطقۀ خاورمیانه به خصوص خلیج فارس موقعیت خاصی را به منطقه داده است. در این میان توافق ایران و غرب و خارج شدن ایران از یک انزوای سیاسی چند ساله معادلات منطقه را پیچیده تر از گذشته خواهد کرد، ایران با دارا بودن ساختارهای نسبتاٌ دموکراتیک با همراهی غرب و کنار گذاشتن رویکرد تقابل به نوعی می تواند توازن قدرت در منطقه را با یک رویکرد و نگاه جدید به نفع خود تغییر دهد، حرکتی که با شعار تعامل و ابزار دیپلماسی موفق، تا حدی به آن رسیده است، دولت روحانی با شعار اعتدال و تعامل وارد عرصه شده و تا این لحظه توانسته است موفقیت های زیادی را نیز کسب کند، استفاده از دیپلماسی در وحله اول توانست به نوعی ایران را از انزوای سیاسی چندساله خارج سازد تا حدی که استفان والت ابزار داشت سیاست مهار ایران توسط آمریکا کنار گذاشته شده و با این حساب به نوعی بزرگترین دستاورد دیپلماتیک قرن 21 رقم خورده است، موفقیت دیگر اینکه ایران به عنوان تنها کشوری بود که از ذیل بند 7 منشور ملل متحد بودن تغییر رژیم بیرون آمد،البته چنانچه غرب این فرصت را مغتنم نشمارد و کماکان علی رغم توافقات اقداماتی را انجام که باعث دهند بالطبع افراطیون داخل کشور ایران که هنوز از قدرت زیادی در برخی کانون های قدرت برخوردارند به تبلیغات و فشار های سیاسی علیه غرب خاصه آمریکا ادامه و دولت روحانی را تحت فشار قرار خواهند داد که این امر برای غرب هزینه بر خواهد بود که به دوصورت عدم اعتماد سازی برای مردم ایران و افزایش حمایت های حکومت ایران از جریانات مذهبی شیعه در منطقه خود را نشان خواهد داد.
سوال اساسی اینکه چگونه رویکرد آمریکا نسبت به ایران تغییر یافته است؟ در پاسخ به این سوال دکتر کیهان بزرگر این گونه بیان می کند که اقتضای سیاست منطقه ای آمریکا باعث این نوع رویکرد شده است که این موضوع به نظر صحیح می آید، ولی به پاسخ فوق باید تغییر رویکرد منطقه ای و نوع تعامل با نظام بین المللی توسط ایران را نیز اضافه کنیم، ایران این موضوع را با یک دیپلماسی موفق ثابت کرد که هم می شود سیاست های منطقه ای و جهانی خود را دنبال کرد و هم در تأمین حداکثری منافع ملی موفق بود، به طور مشخص پرونده هسته ای ایران و دیپلماسی دولت روحانی در آینده به عنوان یک الگوی موفق برای پرونده های مشابه محسوب خواهد شد،البته در خصوص مدیریت دیپلماسی ایران مقابل غرب خصوصا امریکا باید به توانمندی رهبر انقلاب تاکید داشت که با اقتدار این پروژه را رهبری و در مواقع لزوم ضمن حمایت از دولت و تیم مذاکره کننده تذکرات را عنوان و چهارچوب های اولیه مذاکرات را ترسیم می کرد که این هوشیاری منافع ملی ایران را تا حد زیادی تثبیت نمود.
درخصوص پایداری این توافق با روند فعلی این احساس به وجود می آید که راه گریزی از یک تعامل بلند مدت برای دو طرف وجود ندارد، حضور فعالان و سرمایه گذران اقتصادی در ایران طی چند ماه پس از توافق و پای بندی ایران نسبت به اجرای تعهدات نکات مثبتی است که در مدت پس از توافق مشاهده شده است به این موضوع باید درک متقابل دو طرف مبنی بر اینکه تعامل تنها راه باقیمانده است را اضافه کنیم، در کل تضمین های دو طرف نشان از یک توافق مثبت و همراه با برد را برای طرفین دارد.
به هر حال هر دو طرف پس از سال ها بحث و بررسی به یک درک متقابل رسیده اند و این موضوع بود که در یادداشت های قبلی به آن اشاره شده است، در مباحث قبل به مشکلات موجود در منطقه پرداخته شد و اصلی ترین مشکل در راستای توافق نوع برخورد رقبای ایران در منطقه به خصوص عربستان و اسرائیل است، که بدون هیچ محاسبه ای همواره بعد از انقلاب به کار شکنی درخصوص سیاست های منطقه ای ایران ادامه داده اند و درخصوص مسأله هسته ای نیز به همین ترتیب است، اظهار نظر دیپلمات های عربستان و اسرائیل نشان از مخالفت آنها در خصوص هر نوع رابطه و ایران با غرب بوده اند و آن را مغایر با منابع ملی خود تلقی می کنند، دیدارهای دولتمردان این دو کشور پس از حصول توافق و اعلام مخالفت آنها این امر را به خوبی تصدیق می کند.
به طور حتم حل مشکلات ایران و غرب بسیاری از مسائل منطقه را تحت الشعاع خود قرار خواهد داد و این موضوع را قریب به اتفاق نظریه پردازان قبول دارند، همکاری های دو طرف پس از حل مساله هسته ای نشان از یک رویکرد متفاوت دارد، حضور هیات های اقتصادی و سیاسی در ایران و نوع گفتمان به وجود آمده نشان از آینده ای روشن در روابط طرفین دارد که این موضوع به هیچ عنوان با سیاست های این دو کشور در یک راستا نیست.
در این خصوص باید این موضوع مد نظر قرار گیرد استفاده از نقاط مشترک در روابط کشورها با ایران به خصوص عربستان سعودی می تواند در راستای بهبود روابط تاثیر زیادی را داشته باشد و دولتمردان این کشور باید با یک درک درست این واقعیت را قبول کنند که با شرایط موجود یک موضوع دور از دسترس حداقل در کوتاه مدت است، کشور عربستان به طور مشخص با معرفی کردن ایران به عنوان تهدید منافع کشورهای عربی توانسته است تاکنون سیاست های منطقه ای خود را پیش ببرد ولی امروزه شاهد این موضوع هستیم که با حل مساله هسته ای این سیاست کاربرد خود را از دست داده و مناسبات منطقه ای و بین المللی ایران از این پس تحت تاثیر این توافق شکل دیگری به خود خواهد گرفت، نگاه مثبت کشورها و دیدگاه های آن ها نوبد آیندۀ خوبی را در سطح روابط اقتصادی و سیاسی می دهد.
ولی این نکته را باید یاد آور شویم که روابط ایران و آمریکا پیچیده تر از این است که گمان کنیم با حل مسأله هسته ای و پایان آن روابط در سطح بالایی پیگیری شود زیرا ذهنیت منفی دو طرف نسبت به یکدیگر و اختلافات عمیق و ساختاری بین دو طرف نیاز به بازبینی و برای بیشتری دارد. پس باید توافق صورت گرفته را فقط توافق هسته ای بدانیم نه حل مشکل ایران و آمریکا.
کشورهای مخالف توافق هسته ای نیز باید این موضوع را بپذیرند که ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای بازی خود را با استراتژی جدید دنبال خواهد کرد و موازنه قدرت در منطقه به شکل دیگری جریان پیدا خواهد کرد و درک این شرایط جدید به خصوص برای عربستان می تواند در امنیت منطقه نیز موثر باشد، امنیتی که اگر به دست خود کشورهای منطقه تامین شود منافع طرفین منافع طرفین داوری خواهد داشت، نکتۀ آخر اینکه عربستان باید این واقعیت را بپذیرد که مناسبات منطقه از این پس توسط ایران پایه ریزی خواهد شد و ابزار معرفی ایران به عنوان تهدید علیه امنیت منطقه دیگر کار برد خود را از دست داده است.
